Кон „Господ постои, името и’ е Петрунија“ на Теона Митевска

Со широко отворени порти за експериментирањето со филмскиот јазик, Берлинскиот филмски фестивал во последнава деценија се одвои од неговите „соперници“, филмските фестивали во Венеција и во Кан, и наметна свој критериум при вреднувањето на новините во седмата уметност. Во очекување на можност за гледање на годинашните победници во различни категории, се’ уште се свежи сеќавањата на минатогодишниот лауреат, контроверзниот романски доку-филм „Touch me not“ на Адина Пинтили, потоа, на унгарскиот победник во 2016 година „On body and soul“ на авторката Илдико Ењеди, како и на редица случаи претходно, кои само го потврдија непишаното правило дека еден од трите престижни „А“ фестивали на Стариот континент си фати своја траекторија на движење, и нема враќање назад.

Сето тоа како достигнување може да му се припише на долгогодишниот директор Дитер Козлик, чија харизма одигра голема улога во постигнувањето на шаренило од фестивалски емоции, кое резултираше со селекција на филмови од различни светски кинематографии до кои ретко може да се дојде во ситуација да се погледнат.  Во овој, условно, втор критериум, спаѓа и влегувањето во официјалната конкуренција за наградите на новиот филм на Теона Митевска, „Господ постои, името и’ е Петрунија“, иако оваа приказна на релација Берлинале-Митевска си има свој потврден историјат, а тоа го пишува и самиот Козлик во поканата до Митевци кога ја донеле одлуката за нивно учество во официјалната селекција на новото Берлинале, соопштена на пресот пред заминувањето на фестивалот, и во која (парафразирам) тој нагласува дека Берлиналето отсекогаш поддржувало нови филмски таленти, а случајот со Теона Митевска е токму таков, доколку се потсетиме дека таа уште со нејзиниот краток филм „Вета“ беше дел од големиот фестивал на почетокот од веков, за потоа, со секое свое целовечерно остварување да биде дел од остнататите фестивалски селекции, за, еве, со „Петрунија“ да го достигне и натпреварувачки фестивалски врв.

Македонската кинематографија одамна немала свој претендент за некоја од наградите на главните европски фестивали, дури 25 години, кога филмот „Пред дождот“ на Милчо Манчевски не само што беше дел од главната конкуренција на Венециската Мостра во 1994 година, туку и ја освои, поточно, рамноправно ја подели наградата „Златен лав“ со „Vive L’Amour“ на Минг-Лианг Цаи. Токму затоа влогот околу учеството на Берлиналето на филмот на продукцијата „Сестри и брат Митевски“ стана голем, па така во периодот на подготовките, прес најавата, заминувањето и проследувањето на учеството на филмот на престижниот фестивал, бевме сведоци на она што слободно можеме да го насловиме со „нормалност како привид“.  Зад циркуската завеса, во единственото месечно филмско гласило кај нас, можевме да проследиме специјализиран број посветен на Берлиналето со наводна „ексклузивност“ од информации, кои, всушност, со еден клик може веднаш да се пронајдат на интернет, додека авторката на филмот не беше удостоена ниту со класично интервју, туку со цитирање на изјави кои ги дала на пресот, или тук-таму низ медиумите, сето тоа спакувано во двојазична обланда (македонско-англиска) како славење на инстант-успехот на македонската кинематографија. „Нормалноста“ беше заокружена со присуство на фестивалот на луѓе кои претходно фрлаа со дрва и камења по претходните остварувања на Митевска, но, шоуто мора да продолжи, а во него – се’ е дозволено додека „волците се сити, а овците се на број“.

По претпремиерата за новинарите и свечената премиера на филмот на 14 и 15 март, „Господ постои, името и’ е Петрунија“ македонската филмска публика деновиве може да го погледне на редовниот репертоар во нашите кина, вообичаена практика на продукцијата и со нивните претходни остварувања, со тоа што овој пат дистрибутерската борба е однапред добиена, па така информациите велат дека филмот на Митевска е продаден и во следниот период ќе се прикажува во 28 земји низ целиот свет. Ова пред се’ се должи на учеството на филмот во официјалната селекција на Берлиналето, каде и покрај тоа што не освои некоја од наградите на официјалното жири на чело со Жилиет Бинош, филмот доби на тежина откако ги прими наградите „Ecumenical Award“ на меѓународните филмски организации на протенстантските и католичките цркви „Interfilm“ и „Signis“, како и „Guild film prize“ од управителите на арт-кината, што, секако, воопшто не е за потценување.

Во претходниот филм на Митевска, „Кога денот немаше име“ (2017), во еден момент преку екранот се појавува графити-пораката „Don’t trust woman“, како фина одредница за она што следи во ова најново, петто остварување на режисерката. Мудро вооружени со прашањата/слоганите „Каков свет ќе им оставиме на жените“, „Ајде да бидеме храбри и да провоцираме“ или пак „Доколку не можеме да го смениме светот, барем да се обидеме да отвориме дискусија“ , сестрите Митевски стратегиски се приклучија на она што всушност оваа година го наметна Берлиналето како тема, родовата (не)еднаквост, давајќи им отворен простор на филмаџиите во чии остварувања во фокусот е – жената.

А хероината која на светот и’ беше претставена низ случувањата и бивствувањето во овој „дел од пеколот“ носи сосема необично име, Петрунија. Несекојдневно, панкерско, како и самиот влез во филмот, кога таа осамено и во некакво очекување стои во празниот син базен, а публиката ја бомбардира жестокиот звук на бендот Верка преку моќната тема Панк! Панк! Панк!. Актерката Зорица Нушева е одличен избор за доловувањето на ликот на 32-годишната невработена историчарка од Штип, која времето го поминува во денгубење, одвреме-навреме заработува со келнерисување, а на безизлезот му гледа директно во очи со тоа што пркосно го фаќа крстот за време на Водици, сметајќи дека има право на тоа, без разлика што според црковните канони, жена не смее да биде дел од кандидатите во потрага по својата (духовна) среќа. Со тоа филмот детектира неколку паралелни теми кои совршено ги доловува, а веќе подолго време се составен дел на ова наше современо општествено-социјално милје во кое живееме, или подобро, преживуваме:  одделеноста/зависноста на државата од црквата (според кој закон да ја судиме Петрунија: оној на државата или на црквата?), угнетеноста на шивачките во фабриките во источниот дел од Македонија (фантастична симболика со стаклената соба на средина од халата), катастрофалните последици и состојбата во медиумската сфера (мислиш дека имам поголема плата од тебе? го прашува новинарката нејзиниот снимател, кој мора да се обложува за да има додатни приходи)… Освен што доловува, филмот и отвора прашања од типот „Што е правило, а што закон во оваа држава?“, како и многу важното, суштинско сознание „Дали си религиозен?“ за да знаеме на кој начин да ти судиме, за на крајот, токму новинарката, играна од Лабина Митевска на (пре)карикатурален начин, да го постави најпретенциозното: „Што доколку Господ е жена?“  Кокетирањето со овие теми во рамките на филмската уметност секако дека носи предзнак „провокативно“, но само доколку во разрешницата се нуди некаков излез, иако во случајов одлуката е тој тој само да се насетува, што исто така е сосема легитимно. Од друга страна, со сигурност можеме да ја препознаеме намерата за расчистување со некои претходни и додворувањето на сегашните „фактори“ во реченицата која, интересно, повторно ја кажува новинарката (парафразирам): „Македонија вечна? Па каква е таа вечност кога се’уште не сме излезени од средниот век!?“

И сето ова би било само поглед врз суровата реалност доколку истата во филмот не се погледне од агол на апсурдноста во која може истата да те донесе, па така Франц Кафка, доколку би бил наш современик, би морал својот „Процес“ да го крене на ново ниво на интрепретација. Впрочем, (над)реалните случувањата кај нас одамна ги надминаа скечовите на Монти Пајтон, а автор(к)ите на овој филм тоа умешно знаат да го доловат и разголат. На крајот, за жал, филмот како да го губи здивот, ритамот е веќе нарушен, одредено време стоиме во место без нови детали, но завршната сцена и ослободувањето на Петрунија од бремето кое го носи со пронаоѓањето на љубов во полицаецот (Стефан Вујисиќ) и, консеквентно на тоа, враќањето на крстот во пазувите на црквата, сепак на добар начин ја финишираат приказната, а срничката (кој-ја-виде-ја-виде) е гратис.

„Господ постои, името и’ е Петрунија“ дефинитивно е најдоброто остварување на Теона Митевска. Тоа е заокружено, избалансирано и со добро нијансирани ликови. Формулата за која сум пишувал и во претходните осврти кон филмовите на сестрите и брат Митевски се повторува и во ова остварување, а тоа е 15-годишната константа во соработката со продукции од Белгија, Франција, Словенија и Хрватска, како и умешното одбирање на клучните соработници – наградуваната босанска сценаристка ЕлмаТатарагиќ, која тандемски го потпиша сценариото и за претходниот филм на Теона, и „старата познаничка“, белгиската снимателка Виржини Сен Мартен, која ги овековечи велешките улици во „Јас сум од Титов Велес“ (2007). Овој пат тие на далеку позавидно и покреативно ниво влегуваат во „филмот“ на Митевска и веројатно го даваат најдоброто од себе на професионален план, па така имаме прецизни и суштински реплики во димензионирањето на карактерите во филмот, но и особена естетика во поглед на кадрирањето и фотографијата во истиот. И кога на ова ќе ја приклучиме успешната кастинг селекција на ликови кои и во главните и во споредните улоги брилираат на големото платно, тогаш впечатокот е целосен и повеќе од задоволителен. Митевска конечно во петтиот филм ја погодува целта со сосема „нормален“ филм кој ни го наметнува како правило, и покрај тоа што, познавајќи ја нејзината кинематографија, тој би требало, и всушност, претставува – исклучок! Сето ова повторно не’ навраќа на насловот на овој текст, во кој освен наведеното во вториот пасус, се крие и она значење во кое можеме сите ние да се пронајдеме: нормалноста е само привид, а лудилото ни стана секојдневие, па кој ќе преживее, ќе раскажува.

(Текстот е објавен на kinoteka.mk)