За музичкиот свет на Крсте Роџевски

Кон крајот на минатата година, поточно, на 19 декември, во „Винил“ се одржа промоцијата на новиот албум на Кристо (Крсте) Роџевски насловен „The Rabbit and the Fallen Sycamore“ (Зајакот и паднатиот јавор), излезен не толку одамна пред тој датум. Ја искористив можноста да се запознаам со музичарот, кој со драго срце ми ги потпиша моите/неговите плочи, со што на најдобар можен начин ја заокружи трилогијата започната со „Batania“ (2015) и „Bitter almonds“ (2016). Во таа студена скопска вечер, како најава на претстојната зима, неминовно се наметна прашањето „Кога ќе ги чуеме волшебните ноти од албумите, во живо во Скопје, или можеби во Битола“, на што Крсте како од пушка одговори: „Кога ќе ме викнат“. И еве, конечно, „Крстета го викнаа“ на ОФФ фест, но, беља работа, јас токму тој ден патувам и нема да можам да присуствувам на концертот. Па момци, дај консултуирајте малку околина, не ја бива вака 🙂 Но, нејсе.

Годинашното издание на ОФФ фест на 03 јуни ќе биде отворено со настап токму на Роџевски и неговата њујоршка екипа, што беше и логично, бидејќи токму маестро Шурбе во таа опуштена декемвриска вечер во скопскиот клуб „Винил“ на сцената го претстави новото албумско остварување на битолскиот кабадаја, кој во меѓувреме доби фантастични критики во светските музички магазини, а славниот Бил Ласвел, кој фигурира како човек кој ги додал последните мирудии при миксањето на материјалот, откако му кажале дека истиот е снимен само за четири ипол студиски часови, рекол дека „тоа е невозможно и дека тие се луди!“.

Едноставноста во вербалната комуникација, но и во музиката која ја создава Крсте Роџевски е негово примарно обележје, можеби како последица од професијата психијатар, која со години ја практикува во Њујорк. Од толку многу човечки приказни веројатно се трудиш сопствената да ја соголиш до крајност, за да можеш да сфатиш кој си и каков си, и за да можеш да продолжиш понатаму. „Помалку е повеќе“ е прекрасна животна филозофија која канализирана низ уметноста, во случајов низ музиката, на крајот дава восхитувачки резултати. Токму на таа јадица и се уловив кога во 2015 година за прв пат се соочив со неговиот деби материјал концептуално спакуван под името „Батанија“. Снимен на 15 и 16 јануари во студиото „Бункер“ во Бруклин, Њујорк сити, а издаден за Much prefer records, плочата сосема случајно ме здогледа мене и јас ја здогледав неа во една од скопските музички продавници. И ден-денес се прашувам, доколку скромната бабичка која со „Мона-Лиза-насмевка“ и слушалките на ушите не ме потсети на мојата покојна баба Мина, не знам дали и колку ќе се заинтересирав за овој албум во тој момент, без никакви предзнаења, и со чуден наслов на кој не му го знаев значењето. Но, човек треба да ризикува, и за среќа, експериментот се покажа успешен.

„Батанија“ е еден од најдобрите концептуални албуми во македонската музичка историја! Посветен на градот Битола како далечна љубов и личност чија сенка те следи со години потоа, ова чисто како солза музичко парче содржи се’ што треба да содржи едно уметничко дело: носталгија, мудрост, љубов, леснотија, интимност, напуштеност, осама, возвишеност… надополнето со фотографиите на внатрешните омоти на Александар Цане Поповски на два (вљубени?) гулаби во тесното грло на гулабарникот, и онаа со панорамата на градот на конзулите со моќниот Пелистер во позадина.  Десетте песни аранжирани, отсвирени и интерпретирани во еден здив сочинуваат звучна слика која едноставно ве освојува на прва топка. На материјалот, пропуштен низ најубавите филтри на бразилската Босанова, можете да му пристапите од различни аспекти, но бидејќи е компониран и отпеан на македонски јазик, за мене беше предизвик токму тој зборообразувачки свет во контекстот на една триипол минутна совршена песна. Умешноста да се вметнат „Клепки со гурелки“, „три беази, две палканаклии“ и „јас и ти, далдисани“ во рамките на една музичка тема, искомбинирани со сето она што како канон го носи традицијата со себе („афионови катрани низ вените волнени“, „Одешта заробена во тајна одаја“, ), навистина е врвна уметност. Гласот на Роџевски, од кој зрачи љубов и носталгија кон родниот крај, од тема во тема не’ носи низ приказните од детството и младоста, транспортирајќи не’во едно друго, поневино/понаивно време кое никогаш нема да се врати, и кое може да се повика/негува само во соништата. И ако насловната тема е посвета на бабата („на усната растрпеперена, трошки од леб, цвет од камилица“), а „Креденец“ за добро чуваните семејни тајни, сите останати теми се за љубовта, онаа моментно нестварната („не знам дали си Македонка или Кариока“ во „Санта Тереза“), лажната („Кирилица ми збориш, латиница пак глумиш, провинциска мадона!“ во „Мадона“), дамнешната („Закопај ги с’клетите, проголтај ги горчините, пречекај ме со адетите“ во „Никар Ниазан“), натопени со „иљачот од таблета, тајна чудесна“ во „Диајзепам“. Сите овие песни на „Батанија“ го имаат шмекот на староградскиот мелос, толку практикуван на овие простори, а како шминкерски момент, на него се повикува и дел од новата генерација слушатели, па и филмските режисери. Но, Роџевски сето тоа, во манир на фантастично промислен музичар, го пакува во крајно заводлив звучен подарок, кој потоа уште долго нема да посакате да го симнете од грамофонската игла, и што е најважно, со драго срце ќе му се навраќате.

„Батанија“ го создадоа Кристо Роџевски (вокали и акустична гитара), Мари Халворсон (електрична гитара), Кирк Кнафке (хорна), Мајкл Бланко (бас) и Томас Фуџивара (тапани), кој заедно со Роџевски се потпишува и како продуцент. И навистина е тажно што, како што во еден разговор заклучи и почитуваниот Љупчо Јолевски, Крсте не продолжи да пее на матичниот, македонски јазик, којзнае какви убавини ќе следеа потоа. Но, никогаш не е доцна, а и разбирлив е неговиот следен чекор, речиси со истите музичари, само една година подоцна, да се повтори успешната формула на создавање на едно музичко дело, овој пат на англиски јазик, наменетза  речиси за целата светска популација (доколку во случајов воопшто се имало таква тенденција?).

„Bitter Almonds“ („Горчливи бадеми“), како и во многу претходни случаи, го има синдромот на „втор албум“, по особено успешниот првенец. Снимен на 26 и 27 јануари во истото бруклинско студио како и претходникот, повторно продуциран од Томас Фуџивара и самиот Роџевски, овој пат со сугестивни фотографии на осаменоста на таткото на музичарот од страна на уште еден њујоршки резидент, режисерот Милчо Манчевски, прекрасно музички опишана во темата „Dear Father“ („Се’ уште се прашувам зошто тивко плачеше, кога се простувавме“). Со овој албум се чини како авторот да сакал да продолжи онаму кадешто застанал, но и да понуди еден нов, свеж здив, односно, да создаде пат за следното, трето продолжение од оваа неформална трилогија. Албумот го отвора темата „Farewell Burlesque“, во која Роџевски нежно ни раскажува за масовниот убиец, како поп одлика на западната култура, со неговата следна потенцијална жртва во nowhere-мотелот, проститутката која, всушност му ја покажува сета своја хуманост, нешто слично како Тиндерстикс со приказната за трансвеститот во темата „Chocolate“ од албумот „The Something rain“ (2012). Недојдијата на Охајо, Тексас и останатите мистични недостапности на американскиот Запад, се присутни и во умот на мајката која се грижи за своето дете во „Unfinished Sweater“, додека сликата за онаа утописка Америка ја имаме во темата „Bowery“, и тие како атмосфера се провлекуваат и низ другите теми, каде Роџевски повторно, генерално, ни пее за различните состојби на љубовта, па дури и за онаа, најбаналната („Southbound“). Но, интересно, на овој албум почнува да загребува и под површината на историјата, која ќе продолжи да ја третира на личен начин и во следниот, трет албум. Во темата „Eye of the soldier“ на суптилно се провлекуваат чувствата на ослепените Самуилови војници од детска призма на Долно Дупени, додека духовната присутност на Византија е најсилниот момент на албумот, кога Крсте низ прозаичната приказна отпеана на англиски, одеднаш изненадувачки вреснува „Црна се чума зададе, таму долу Македонија, таму долу Демир Капија“.

И ако на „Батанија“ има една хорна која се провлекува низ сите теми и создава одлична атмосфера, дозирајќи ги емоциите на оваа или онаа страна, на „Горчливи бадеми“ звучната слика е збогатена со сугестивното чело на Томека Рид, но на моменти и одличните делници со тенор саксофонот на Крис Спид. Сето тоа фино наредено, од првата до последната тема, си има свое препознатливо темпо на движење, кое на крајот завршува со отворена врата, отворени можности за нешто ново, и поинакво, но и навестувањето на смртта како тематска одредница. „Mold“ со долгиот вовед на соло гитара, опуштениот глас на Роџевски и сосема краткиот, но ефектен текст во кој ни вели дека вредностите лежат во „пријателите, смеата, виното и лебот, но во мислите чучи облеката во која ќе ме пронајдат мртов“, е прекрасен исчекор кон она што следи две години подоцна.

„The Rabbit and The Fallen Sycamore“ е сниман на 27 и 28 февруари 2018 година повторно во „Бункер“ со различно-истата екипа на музичари (Кристо Роџевски (вокал, гитара), Мари Халворсон (гитара), Крис Дејвис (пијано), Ингрид Лауброк (тенор саксофон), Брајан Драј (тромбон), Мајкл Бланко (бас), Томас Фуџивара (тапани)), овој пат збогатена со мајсторот Бил Ласвел кој на сето тоа му стави додатен шмек, правејќи да звучи како да е снимано во опуштена домашна атмсофера, во која конечно тапаните и перкусиите на на продуцентот Фуџивара го добија својот посакуван звучен облик. Инспириран од животот и делата на култниот јапонски писател Јукио Мишима, што може да се забележи и од фотографиите на каверот на ЛП-то на Икуе Мори и Брендан МекГоуен, „Зајакот и јаворот“ е интерсна дуо-комбинација која на сосема поинаков начин од претходниците ќе ве заведе и ќе ве освои, иако за тоа ќе ви треба малку подолго време. А новото време завиткано во „полиестер“ е фокусот на авторот, кој низ различни зборовни и звучни акробации се обидува, и успева да ни го долови нововековието, она во кое осамените љубовџии плачат за средба он-лајн („Meet me online“), по која можеби би следело водење љубов на 20 кат од облакодерот („Octopus“). Во оваа еклектика од теми и звуци ќе ја пронајдете и егзотичната Индија („Varanasi“), сето тоа зачинето со драматичниот тромбон, психоделичниот тенор саксофон и авангардната краткосвиречка електрична гитара низ одлични аранжмански решенија во кои на моменти се истакнува приказната, па вокалот, па солоата на одредени инструменти, итн. Во „Out of key“ пак, за момент ќе чуеме ритам со плескање на дланките, природна состојба која многу прилега за сензибилитетот на музиката на Роџевски, практика која се надевам ќе ја слушнеме и во некои од неговите следни албумски остварувања. И да не заборавам, она историското кое го започна на претходниот албум, го продолжува и овде. Имено, интелектуално свесен за моментот, Крсте низ темите „Bucharest, 1913“ и „Your name“ суптилно ни фрла пред очи една позната приказна, која погледната низ психолошка призма, кај одредени луѓе остава трајни последици врз душата.

Актуелниот албум на Роџевски со ценетите музичари од њујоршката даунтаун сцена ги има сите атрибути на успешно албумско остварување кое ќе ги преживее сите можни музички премрежија и ќе остане свеж и податлив за слушање во било кое време и кој било контекст. Се надевам дека тој ќе биде основата на настапот во понеделник на отворањето на ОФФ фестивалот, кој годинава нуди богато звучно патешествие. За жал, како што напоменав на почетокот, токму на овој ден патувам и нема да бидам во можност да ги погледнам Крстета и компанија во живо, но среќен сум што еве, имав можност да се распишам за прекрасните три албуми што ни ги остава во наследство овој наш музичар, со надеж за продолжување на приказната и во иднина.