„Ја палам цигарата и ја почнувам филмската рецензија…“
„Патерсон“ можеби не е најдобриот филм на Џим Џармуш, но сигурно не е и најлошиот. А зарем Џармуш има лош филм?

„Дали е ова добар вовед?
Зарем не можев да почнам поинаку?“

За да го минимизирам прашањето од првиот вовед, тогаш ќе започнам со една констатација: доколку Патерсон, главниот лик од истоимениот филм од истоимениот град на Џармуш, учествува на следното издание на „Астални проекции“ во Менада, сигурен сум дека ќе ги освои симпатиите на сите присутни, бидејќи неговата поезија „убива“ со прецизната едноставност. Еве еден пример:

Имаме многу ќибрити во куќата
и ги чуваме на дофат на рацете.
Во моментов најомилен ни е „Охајо блу тип“,
иако тоа порано беше „Дијамант“.

Затоа што Патерсон е едноставен, не е wannabe како на моменти неговата девојка со гитарата. Тој црпе инспирација од секојдневието, од водопадот, од верверичката на дрвото, од автобуските муабети, од еден изговорен збор. Токму во тоа лежи неговата генијалност.

„Вовлекувам чад.
Ме смирува“.

Џим Џармуш и во својот нов филм дејствието го гради полека, но сигурно. Како и животот на неговите ликови. Впрочем, како и неговата филмска кариера обременета со тешко наоѓање на продуценти, кои сè помалку сакаат да инвестираат во „мали“ филмови. И ако во „Мистериозен воз“ (1986) главно превозно средство беше возот, во „Ноќ на земјата“ таксито, а во „Мртов човек“ коњот, овој пат авторот му оддава почит на стариот, добар автобус, кој совршено се вклопува во поетичноста на мигот и во вечната дека „животот претставува движење“. Стариот мајстор не заборава да му оддаде почит и на киното како своевиден храм кој во меѓувреме се претвори во бизнис-мол машинерија, откако неговите ликови во сабота навечер, после долго време, ќе заминат на проекција на стар црно-бел хорор, заклучувајќи дека тоа е толку забавно, како да живеат во 20 век.

„Дали да ги откажам?
Сто пати сум се обидел, но не оди.
Впрочем, чуму би ги откажал?
И Џармуш им посвети филм на кафето и цигарите.
А и тој е страствен пушач“.

Џармуш отсекогаш сакал да снима мали приказни, за оние посебните, посветените. Во случајов со „Патерсон“, насловен според истоимениот град во Њу Џерси, тој успева да разбие и еден вечен антагонизам дека Њујорк отсекогаш бил центарот на светот, а за неговото предградие Њу Џерси се ткаеле безброј зафрканции за неговата заостанатост. Тој на суптилен начин успева да го крене токму Патерсон како многу значаен град преку факти и иконографија пред која и Боговите замолчуваат. Имено, од ова градче потекнува Костело од двоецот „Абот и Костело“, потоа, во ова предградие на мегалополисот своето детство го поминал и еден Ален Гинзберг, да речеме, а неретки се и примерите со познатите локални боксери и бејзбол играчи за заокружување на сликата. И самиот Џармуш доаѓа од малиот град Акрон во Охајо, па оттаму и неговата посветеност кон оние помалку битните топоними и животот на малите луѓе кои истиот го облагодоруваат.

„Животот е репетиција,
како и вовлекувањето на чад од цигарата“.

Поетиката на Џармуш уште од неговите први филмови е достојно застапена и во овој филм. Одамна знаеме дека Џим е жанр сам за себе. Поделеноста на приказните со деновите од неделата, започнувајќи од понеделник, па се’ до следниот понделеник, како нов почеток на животот, потоа, кадрите со наглото затемнување врз криглата со пиво, препознатливото движење на камерата крај улицата додека главниот лик оди на работа и се враќа дома… Едноставно, како што вели стариот газда на пабот во филмот, „ако ги сменам работите, можам да ги направам само полоши“. Но, Џармуш не се повторува и рециклира самиот себеси. Тој маниризам во секој следен филм тој го надградува со некоја фина финеса. Во „Патерсон“ тоа се близнаците кои ги има насекаде, како назнака дека се’ е исто, но малку различно, нели.

„Песнава е лоша, дали да запрам?
Од каде да црпам инспирација?“

А што се однесува до инспирацијата за неговите филмови, тука на сцена стапува искреноста на Џармуш. Тој во самиот филм пред очи ни фрла неколку факти како дошол до снимањето на неговиот нов филм. Освен тоа што градчето Патерсон само по себе е многу инспиративно за ваков тип на приказни, сепак треба да се дојде до него, а тоа го гледаме преку исечокот од весникот кој информира за тоа дека девојките од Патерсон во далечната 1970 година го избрале Иги Поп за најсекси пејач на годината, што значи, биле напредни и имале вкус. А пред „Патерсон“, Џармуш го сними документарецот токму за Иги Поп и неговите д Стуџис, па, брчкајќи по архивите од библиотеката, веројатно и стигнал до едно вакво пчусулче од кое потоа излегува цел еден нов прекрасен филм.

„Поезија. Без рима.
Зарем тоа е она вистинското?“

И на крајот, за нејзиното величество, Поезијата. Џармуш отсекогаш ја сакал и ја вметнувал во своите остварувања во навидум небитни секвенци, но овој пат тој решава да и’ посвети цел еден филм. Затоа што ако љубовта е поезија, а поезијата љубов, во нејзино отсуство каква смисла би имало постоењето? Директната асоцијација на Петрарка и Лора, претходно споменатиот Гинзберг, алузијата на раните поеми на Вилијамс Карлос Вилијамс, сè се тоа знаци покрај патот кои авторот попатно ни ги сервира, длабоко вовлекувајќи не’ во директното чувствување на поезијата, која на крајот, иако изедена од кучето, сепак таа постои во срцето, а не во фајловите од компјутерот. „Поезијата е само зборови напипшани на вода“, му вели во завршната сцена Патерсон на Јапонецот-турист, а овој му возвраќа: „Преведената поезија е како туширање во кабаница“. И покрај тоа, овој текст ќе го заокружам со една преведена песна во фри-стајл токму од филмот:

Моја мала тиквичке
понекогаш сакам да мислам на други девојки
но вистината вели
ако некогаш ме напуштиш
ќе си го извадам срцето
и никогаш нема да го вратам назад.
Никогаш нема да постои некој како тебе.
Колку срамно.

Срамно е ако речете било каков лош збор за новиот филм на Џармуш, затоа што тој е како старото вино – како старее, се подобар и подобар е!

„Да, тоа е она вистинското!“

(Текстот е објавен во книгата „Филмски град“ и на kritika.mk)