Кога зборуваме за помали европски кинематографии, финската секако е една од нив. Истата најчесто се поистоветува со имињата на браќата Мика (постариот) и Аки (помладиот) Каурисмаки, кои, интересно, од нивниот прв наслов од 1980 година па наваму, досега продуцирале 1/5 од финските филмови, што е за голема пофалба. Под продуцентска контрола на нивната куќа „Вилеалфа“ (крстена во чест на „Алфавил“ на Жан-Лик Годар), браќава прават крш со нивните остварувања, снимајќи прекрасни приказни полни со емпатија во кои најчести (анти)херои се маргиналците, луѓето од предградијата, кои тешко се снаоѓаат во турбулентните модерни времиња. Истовремено тие мудро ги користат адутите како разоружувачкиот хумор на најнеочекувани места и сатирата како дозиран лек против малоумноста, сето тоа водејќи на моменти и кон апсурдот како посакувана дестинација, како и постојаната игра со структурата на самиот филм и сесрдното кршење на филмските конвенции како алатка која е својствена само за овие „налудничави“ фински браќа.

Доколку досегашниот вовед со безброј наводи продолжиме да го ситниме, поводи за понатамошен развој на текстот има многу, но ние ќе се фокусираме на двата најбитни меѓу нив: помладиот Аки, секако не Рахимовски туку Каурисмаки, има нов филм кој на неодамна завршеното Берлинале во февруари ја освои „Сребрената мечка“ за режија, а релативно бргу, во текот на минатата недела, истиот можеше да се види и во киното „Синеплекс“ во еден чурук термин за арт филмови од 22.45, проекции на кои најчесто во публиката има максимум до 5 филмофили,меѓу кои има и онакви кои зажалиле што го избрале филмот за гледање, па неретко истите и си заминуваат на пола проекција. Нејсе, одличниот „Другата страна на надежта“ (или Toivon tuolla puolen, за љубителите на финскиот јазик) ги задоволува сите естетски критериуми за лејт-најт проекција по која излегувате среќен и полн со верба во малиот човек и во моќта на, условно, малите остварувања, бидејќи тие останаа единствената оаза во која може да се видат ликови кои сакаат, без никаква причина, да му помогнат на Другиот, поинаквиот од себе, не барајќи ништо за возврат. Токму во тоа и лежи магијата на ова ново остварување на Аки, иако тоа како главна одредница може да се каже и за секое негово претходно остварување (се сеќаваме исто така на наградуваниот „Ле Авр“ пред пар години). Со тоа помладиот од братскиот двоец дефинитивно си го зацементира статусот „жанр сам за себе“, нешто слично како неговиот њујоршки колега Џим Џармуш, па не е чудно што нивните остварувања практично привлекуваат и многу сличен тип на публика во кино салите, која можеби не е многубројна, но е стандардна и верна до коска, онаа која ужива во прецизно изрежираниот мизанцен, без непотребно китење на сцените со детали кои само пречат и создаваат конфузија.

Влезот во „Другата страна на надежта“ е фантастичен: сирискиот бегалец Калед излегува од јагленот на утробата на бродот целиот извалкан, и почнува да талка низ совршено чистите улици на Хелсинки. Секако, првата средба е со уличниот свирач, кој веднаш го упатува кон јавните тушеви. Паралелно со судбината на бегалците во средени земји како Финска тече приказната за стариот фраер Викстрам, кој решава да направи рез во животот, и да си ја оствари отсекогаш посакуваната желба, да води ресторан. Секако, на крајот патиштата на обата главни лика ќе се спојат, а емпатијата на домаќинот кон дојденецот кој со сите сили настојува да ја лоцира својата попатно загубена сестра, ќе кулминира во пристоен хепиенд со отворен крај.

Она што фасцинира во новото остварување на Аки Каурисмаки е едноставноста со која тој ја раскажува приказната. Впрочем, олд фешн пристапот отсекогаш бил негова одлика, и гледајќи го филмот во кој се возат стари возила и се движиме низ места кои како да им припаѓаат на 60-те и 70-те години на минатиот век, или пак кога полицаецот чука извештај на машина за чукање, а не на компјутер, имаме чувство како Хелсинки да е застанат во времето и дека сè уште чека да влезе во 21 век. Но тоа му отвора широко поле за делување на авторот, кој, како што веќе споменав, сака да игра на картата на човечноста, па така во многу сцени гледаме ситуации кои се и повеќе од хумани, како споделена цигара при првото запознавање на Сириецот и Ирачанецот во прифатниот камп, чесното пријавување во полицијата на бегалецот, иако ризикот од депортација е голем, и уште многу ситни детали кои како другите режисери во последно време да ги подзабораваат во своите остварувања.

Највредни авторски интервенции во самиот филм се документаристичкиот момент, и секако, саундтракот, кој, всушност, и не постои. И покрај тоа што се работи за фикшн, Каурисмаки помладиот инсистира приказната на бегалецот да биде веродостојно раскажана низ факти кои и самите ги знаеме годинивие наназад: дека по бомбардирањето на неговиот град Алепо тој бега до границата со Турција, по која со посредник и пари го пренесуваат до некој грчки остров, па преку Македонија и Србија застанува на затворената унгарска граница, каде четири дена е малтретиран во затвор, по што успева да избега и на крај да заврши северно, во Скандинавија, каде пак нема мир од нацистите и Скинхедските, кои во една од завршните сцени му велат: Те предупредивме, Евреину. Хаос 😊 Ова му дава историска веродостојност, длабочина и уверливост на филмот, која ве освојува како гледач и сведок на актуелните турбулентни времиња во кои живееме. Од друга страна, пак, речиси сето дејствие низ филмот се случува низ тишина и со редуциран дијалог, а единствената музика која ја слушаме е онаа која уличниот свирач или бендовите во бистроата ја изведуваат во живо, совршено отсликувајќи ја моментната атмосфера во која се наоѓаат главните ликови. Врв на ваквиот маниризам е отсвирената тема на жичаниот инструмент типичен за исламските музичари (кој за жал не знам како се вика), но истиот низ прстите на Калед произведе совршен ориентален блуз чија суштина е носталгијата и плачот по разрушениот дом.

Но, мелахнолиците се први на листата за враќање дома, а Аки со секој нов филм ги проширува своите хоризонти, коментирајќи ја современата состојба во светот денес, а истовремено останувајќи толку Финец, што дури станува и безобразно. Браво мајсторе!

(Текстот е објавен во книгата „Филмски град“ и на kritika.mk)