Кон романот „Првобитните нешта“ од Бруно Виејра Амарал (ИЛИ-ИЛИ, 2017)

Првата асоцијација кога ќе се спомене португалската литература е Нобеловецот Жозе Сарамаго. Човекот кој доживеа длабока старост постојано пишувајќи прекрасни дела кои го воодушевија светот и ја претставија Португалија од сосема поинаков агол, сосема заслужено, по неговата смрт, доби книжевна награда која го носи неговото име. Токму таа награда неодамна ја доби и младиот португалски писател Бруно В. Амарал, истовремено добивајќи го и признанието за еден од десетте „Нови книжевни гласови на Европа“ за 2016 година. Овој талентиран момак во сабота го имаме во Скопје, а повод е преводот на неговиот дебитантски  роман „Првобитните нешта“, кој да звучи милозвучно од португалски на македонски јазик, сесрдно се потруди Наташа Сарџоска. И не само тоа. Ова е негов прв превод воопшто во светот. 
 
 

„Да се најде утеха во уметноста е разумна замена за религијата“. Оваа реченица која фигурира некаде на почетокот од романот како да го карактеризира целиот негов понатамошен тек. Амарал како основа на својот деби роман набиен со емоции го зема враќањето дома, таа вечна книжевна тема која, ако се сеќавате, одлично ја разработи и Бернхард Шлинк во своето истоимено дело. Неуспехот во белиот свет и повторното соочување со старото маало и луѓето кои не сакаат да ги сменат своите навики ниту за глувчешко куре е одлична предлошка која на педесетина страници авторот маестрално ја елаборира, а потоа, како прецизен научник, ја разбива структурата на ситни атоми и се обидува повторно истата да ја состави, внимавајќи и на најситниот детаљ. На следните 250 страници читателите се соочуваат со десетици приказни за малите луѓе од предградието, поточно, од маалото Амелија, кое иако застанато во времето, сепак не е имуно на промени, кои за некои значат живот, а за повеќето поглед директно во лицето на смртта. Старите мириси, ќошиња, детски игри, се фина реминисценција на она што било некогаш, како надоврзување на моментнтата ситуација во која авторот, колку и да не сака, мора да се соочи со реалноста. Прекрасна е неговата аналогија со атомската бомба фрлена врз Хирошима, која тој суптилно ја провлекува низ приказните, како да сака да каже дека светлината која доаѓа по апокалипсата, колку и да е отровна, сепак е некакво светло на крајот од тунелот. 

Ана е шефицата-кучка која се’ сака да биде перфектно сторено, заборавајќи на португалската опуштеност; мајката повеќе ја боли неуспехот на синот отколку неговото заминување од дома; еден од симболите на сиромаштијата во маалото Амелија е тоа што речиси сите носат маици со натписи на реклами од каталози; заболекарот и покрај тоа што добро заработува, на крајот од денот пие пиво во локалната биртија и ја пцуе ебената земја во која се родил и живее… и уште многу вакви приказни се преплетуваат во мозаикот кој го составува Амарал, кој ни раскажува и за нелегалниот абортус, годишниот карневал, миењето на автомобили како неделен ритуал, верувањето во уроците како дел од животот, сепак на крајот заклучувајќи дека „носталгијата е заебана болест“, и дека држењето до неа не носи ништо арно. Има неколку бисери во книгата, кои слободно би можеле да функционираат и како засебни раскази. Во случајов би сакал да ги истакнам „Диоген“ (105 страна), „Ернесто“ (117 страна), а задоволството од кратката секвенца со фуснота насловена „Бамја“ ви го пренесувам во целост на крајот од текстот.
 
Иако ова не е директно автобиографски роман, сепак, животот на писателот се провлекува низ сите негови пори. Но, многу повеќе за ова и за останатите детали ќе дознаеме во сабота од 20 часот во „Ла Кања“, кога со Бруно В. Амарал ќе можеме отворено да проговориме за сите теми низ кои не’ води овој прекрасен роман.
 
 
 
БАМЈА (246 страна)
 
Стариот Брито беше одговорен за одгледувањето бамја во околните бавчи. Сопругата, инаку родум од Катумбела, го поттикнала да ги сади бамјите, уверувајќи го дека ќе ги про- дава во изобилство во маалските бакалници. Бамјата брзо се рашири во кулинарските навики кај повратниците и кај целото тамошно население, за коешто бамјата беше егзотично расте- ние и, на тој начин, луѓето се чувствуваа не толку ограничени. Садењето бамји, јадењето бамји, купувањето бамји беа знаци на толеранција и на широкоградост. Доколку требаше да се измисли знаме на маалото, со кое ќе се искажеше етничката и културолошката разновидност на неговите жители, тоа ќе беше бамјата, таа влакнеста, зелена и месеста мешунка, што успеа повеќе да ги доближи толку различните народи, отколку што не успеаја години и години на празни политички говори*.
 
* Употребата на бамјата (Abelmoschus esculentus) има огромна корист и е здрава за нервниот систем и за црниот дроб. Исто така, им се препорачува и на луѓе кои имаат мачнина во желудникот. Кога се употребува за приготвување моамба од пилешко, бамјата може да се подготви на разни начини. Иако не се проучени второстепените ефекти, постојат одредени укажувања за употребата на бамјата на еден особено неканонски начин за женска мастурбација. Еве, на пример, случајот со Артур Амарал, тој зачестен посетител на една озлогласена јавна куќа на патот кон Санто Антонио Шарнека во Моита, раздразнет со значително количество алкохол, признал дека платил една проститутка за да му дозволи да ѝ стави бамја во вагината. Девојката, која претходно се соочувала со разни и необични барања, ама никогаш ниту една толку чудна како оваа, се исплашила, но прифатила и на крајот, кога го пренела ова искуство, рекла дека тенките влакненца на бамјата, во допир со вагиналните мембрани, причинувале ретко чувство, речиси скокот, што ја исполнило со носталгија и сеќавање на детските игри на летните одмори, кога со братучетките си играле со кадифени кукли.