Кон „Година на мајмунот“ на Владимир Блажевски

По успехот со „Панкот не е мртов“ (2011), кој освојуваше награди на светските фестивали и беше одлично примен од филмофилите, Владимир Блажевски во 2016 година влезе во нова филмска авантура, чиј финален производ овие денови можеме да го проследиме на големото платно. Годината во која, според кинескиот хороскоп, се влегува во владение на мајмунот, филмаџијата ја зема и како наслов на својот нов проект, откако работниот наслов „Слобода или смрт“ послужи како премин од панкерската приказна кон новата, комедија на апсурдот.

Многумина велат дека е најтешко да се сними добра комедија. Најзабавниот, но истовремено и најспецифичниот филмски жанр за реализација долго време во македонската кинематографија претставуваше куриозитет, бидејќи единствено „Мирно лето“ (1961) на Димитрие Османли се сметаше за достоен излет во оваа зона интересна за поширокиот аудиториум. Во поново време Дарко Митревски со „Збогум на 20. Век“ (1998) и „Балканкан“ (2005) го направи потребниот чекор понатаму, додека „Исцелител“ на Ѓорче Ставревски е полн погодок во насока на продлабочување на размислата за хуморот во рамките на едно сериозно филмско остварување, иако сите овие наслови претставуваат жанровски хибриди. Блажевски, пак, решил да удри директно во срцето и да сними чиста комедија во која ситуациите во кои се наоѓаат главните и споредните протагонисти неретко се допираат со оние од книгите на Бекет и Булгаков, што е само одраз на надреалната и апсурдна стварност со која секојдневно се соочуваме, и во која секој скандал претставува само чудо за три дена. Впрочем, познати сме на овие простори по краткото сеќавање.

Откако споровозно нè воведува во филмското сиже во првите половина час, градејќи ги главните ликови на сигурни основи, со мали детали и финеси кои ја збогатуваат лепезата од карактери кои ќе продефилираат низ филмот до крајот, при што актерските остварувања на ансамблот се стандардо добри, но не и одлични, авторот го менува темпото откако главниот симбол, мајмунот Коко, ќе избега од зоолошката градина – во/на слобода. Но, што претставува таа слобода за него? Блажевски ни дава различни сообраќајници низ кои треба да се движиме, честопати нудејќи ни и сцени и ликови кои на крајот можеби и не морале да се најдат во завршната монтажа на филмот. Од тоа шаренило од можности најексплоатирана тема е „колку медиумски може да се излезе од контрола околу одреден настан доколку истиот им послужи на локалните моќници во нивна корист“, која, како што знаеме, најчесто на крајот станува крајно избанализирана. Истовремено, сценаристот/режисер постојано иронизира со препознатливите содржини, како исповедите на попот на телевизија со тема која нему не му е блиска, со ликови кои го величаат Спартак антички, но и Гоце Делчев во сосема неприроден контекст, на погребот на бабата, за на крај лудилото да се прелее и во соседството, каде изборот на Благоевград како топоним ни асоцира на една славен графит/изјава на еден знаменит лик од нашето политичко минато. И приказната не застанува тука. Имаме и алузија на Шарената револуција, но и поглед кон проектот „Скопје 2014“ од, интересно мајмунска перспектива, но, за жал, главните реплики кои се повторуваат како мантра, се: „Сус, мочко“ и „Мајмун еден“.

Интересно, во филмот на Блажевски има неколку суптилни цитати (намерни или ненамерни) на останатите македонски филмови, па така, госпоѓа Вилма (Марија Кон) во реакциите многу наликува на баба Зумбула од спомнатиот „Балканкан“, сцената на планината каде Коко си игра со овците, кога ги пречекува наоружаниот Албанец (Рефет Абази), потсетува на „Пред дождот“, а хуморот на Љатиф (Береда Решит), кој го носи филмот, е формулата која Ставревски ја употреби во „Исцелител“ со низ маестралните реплик на Џем (Аксел Мехмет). Сепак, крајот го краси делото, кога во прекрасната, завршна сцена, главните протагонисти, чуварот Цобе (Игор Ангелов) и мајмунот Коко, му се приклучуваат на бранот бегалци, каде Сириецот, или Ирачанецот, им вели дека не знае кон каде одат, само право, а таму ги чека неизвесност која ја разубавуваат единствено двете (можни) месечини, поставувајќи го прашањето: дали сето ова што го гледавме досега е бајка?

Во 2016-тата, Годината на мајмунот, многу кинески двојки посакале да добијат бебе, што одговара на препознатливата кампања на претходната власт во која се инспирираше плебсот да има и трето дете. Ова животно, кое симболизира виталност, ум и енергичност, исто така се поврзува и со високиот статус во општеството, што совршено ја отсликува борбата на партиите да се дојде до посакуваната власт, од позиција од која потоа ќе се домолзе ова и онака изнамачено транзициско парче земја во изминатите децении. Токму на линијата на политичкото, но погледнато од неутрален, авторски аспект, Блажевски се обидел да балансира помеѓу едната и другата мака, притоа не занемарувајќи ги сите закономерности при реализацијата на едно филмско дело. Сепак, очигледно е дека направил многу компромиси и сета таа болна вистина во која лудилото го надвладува разумот морал да ја протне низ иглени уши, за да дојде само до конзументите со широко отворено срце. Храброста во прикажувањето на стварноста е доблест која одвреме-навреме мора да излезе на површина, особено во филмската уметност која сè уште има голема популарност и влијание врз гледачите, инаку, ќе испадне дека социјалните медиуми, каде може да се дознаат многу „(не)вистини“, се далеку понапред во однос на „филмските вистини“ во кои публиката цврсто верува(ше). Затоа, во следните проекти, како на Блажевски, така и на останатите македонски филмаџии, им посакувам херојска заложба за излегување од размислувањето кое е типично за малите средини, во кое повеќе се внимава на фактот „да не се налутат овој или оној доколку им се плесне вистината в очи“, отколку на она што треба да претставува однесувањето на еден филмски автор, интелектуалното поимање на стварноста и нејзино претворање во слики и кодови преку кои истата таа стварност ќе се разголи до крајни граници. Свесни сме дека „сè e игра и театар“, но и уморни од изигрувањето кловнови, или подобро, мајмуни, пред оние без кичма.

Некои луѓе велат: „За да дознаеш каков е градот, посети ја неговата зоолошка градина, и ќе сфатиш се’“. Пред две децении во скопската зоолошка градина се роди и живееше шимпанзото Коко. Како што се сеќаваме, по смртта на неговата мајка, но и поради лошите услови, тој беше префрлен во Холандија на лекување од депресија. Намерата на Блажевски со неговиот филм е колективно да нè излекува од депресија со комедија. Колку тоа успешно го направил, проверете деновиве на најубавото место на светот, затемнетиот простор на кино храмовите, пред сребрениот екран.

(Текстот е објавен во книгата „Филмски град“ и на kritika.mk)