Кога нешто доаѓа „со љубов од Русија“, особено доколку е насловено „Нељубов“, тогаш мора да му се посвети особено внимание. Но, својата особеност рускиот режисер Андреј Звјагинцев ја покажа уште со феноменалниот првенец „Враќањето“ (2003), кој, изненадувачки, веднаш му ја донесе наградата „Златен лав“ на најстариот, Венециски филмски фестивал, а сето понатаму претставува вистинска филмска бајка. Со тоа беше лансирана уште една автентична синеастичка ѕвезда над светското филмско небо, која сè уште силно сјае, бидејќи Звјагинцев, едноставно, нема лош филм. Сите негови остварувања се феноменални. „Прогонство“ уште повеќе ја продлабочува семејната дискрепанца започната во дебитантскиот филм, „Елена“ (2011) е посвета на големата руска „мајка“ од романите на Горки и компанија, а „Левијатан“ (2014) е слика и прилика на корумпираноста воа пост-комунистичкиот период низ целиот Источен блок, кој на режисерот му донесоа „Златен Глобус“ за најдобар странски филм, како и канска „Палма“ за најдобро сценарио.

Токму Канскиот фестивал беше „местото на злосторот“ каде Звјагинцев го промовираше и своето ново, годинашно остварување „Нељубов“, кое веднаш беше препознаено како уште едно ремек-дело, добивајќи ја втората фестивалска награда по вредност, „Jury prize“, за пар месеци подоцна филмот да триумфира и на фестивалите во Лондон и Минхен. И со право, бидејќи сето она што како режисерска карактеристика во своите дела го навести во претходните свои остварувања, во новиот филм Звјагинцев го крева на највисоко ниво. Приказната за потрагата по загубеното дете кое незадоволно од претстојниот развод на неговите родители не би изгледала токму така доколку режисерот не го извел тоа на маестрален начин, со една „кјубрикова-одисеја-2001-камера“ која секогаш се движи споро и медитативно кон напред, никогаш не знаејќи што ја очекува таму, зад кулисите, во далечина, кадешто почнува да паѓа првиот снег. Михаил Кричман е маестрото-кинематографер, со кого пред неколку години имав можност да поразговарам на „Браќа Манаки“ во Битола токму за соработката со Звјагинцев, а неговите зборови, секако, беа само во суперлатив.

„Нељубов“ е филм кој се следи на неколку нивоа. Навидум медитативната драма за нељубовта на брачните сопружници кои во своите средни сфаќаат дека нивниот 12-годишен син е голема грешка, истовремено ни ја прикажува порозноста на модерното руско општество кое се ниша на работ од желбите за „западен“ начин на живот и задржување на традиционалните вредности на едно поранешно, веќе подзаборавено општество. Во фирмата каде работи таткото, газдата прима само работници кои се исклучиво Христијани и кои се во брак, додека станбените блокови во кои живеат луѓето се бетонски зданија во кои луѓето се крајно алиенирани, а раскошот со плазма телевизори и останати дребулии е дел само од ентериерот. Во таква констелација единствен светоглед на граѓаните се медиумите и нивното неприкосновено влијание. И додека клинците се вмрежуваат виртуелно, родителите ги слушаат вестите за последните случувања во Украина, сеејќи им страв во коските. Во таа сцена ја гледаме поделеноста во новосоздаденото општество, во кое средната класа немо и без коментар ги проследува политичките превирања во соседството, а работничката класа е онаа која секогаш страда и крпи крај со крај. Но, иако камерите за контрола се насекаде, сепак, детето мистериозно исчезнува. Во негова потрага не тргнува државната полиција, туку приватна фирма со обучени специјалци за вакви случаи, која во многу нешта наликува на она што сме го гледале во американските филмови. Бидејќи нивната потрага, и покрај напорите, е неуспешна, не зачудува фактот што младата ќерка на љубовникот на мајката, кога ќе го контактира нејзиниот татко преку видео-врска, му вели дека нема потреба да се враќа во студената Москва, кога, еве, можат и вака да комуницираат и да се видат, макар на кратко.

Сето ова Звјагинцев ни го сервира студено, студиозно и дозирано, низ еден смирен тон, иако ситуацијата во која се наоѓаат протагонистите е и повеќе од алармантна: тие го загубија своето дете, кое во една од најсилните сцени во филмот тивко вреска зад вратата, откако истата ја треснува мајката по караницата со набргу поранешниот сопруг. Иако детето во филмот е незначително присутно, сепак, ова е приказна за темните одаи на неговата душа, која синеастот ни ја доловува низ празните пасажи во паркот, во кој повеќето од дрвјата се надвиснати над земјата, што од негрижа, што од надоаѓачката зима. Фина алегорија за чувствата во неговата детска душа е и напуштената зграда во која се надеваат дека ќе го најдат, и во која од мебелот внатре се гледа дека некогаш бликала од живот. Режисерот го покажува своето маестрално познавање на детската психологија во многу сцени, без разлика на присутноста или отсутноста на субјектот, истовремено суптилно потенцирајќи ја и сложеноста на времето во кое живееме, во кое не можат да се снајдат и возрасните, а камоли децата.

И, после сево ова, дали родителите ја пронаоѓаат својата среќа во подоцнежниот живот? Звјагинцев во последната сцена маестрално поентира: таткото добива син во новиот брак кој, иако невино си игра во собата, сепак без причина го става во затворената бебешка мрежа излегувајќи надвор од домот, а мајката, трчајќи на степерот за да ја одржи витката линија за својот нов и постар сопруг, како замена за таткото кој никогаш не го имала, не може да ја заборави мислата за нејзиниот загубен син, додека на нејзините тренерки гордо е испишано името на нејзината татковина – „Русија“.

Еден пријател ми вели: „Се сеќавам на едно интервју на Звјагинцев во кое вели дека кога бил студент, немал пари ниту за автобус“. А јас му возвраќам дека „верувам токму во такви синеасти, бидејќи откако не успеале да ги поразат и ја преживеале голготата, денес ја претставуваат креативната сила на светот“. Бидејќи, тие знаат каков е реалниот живот. Тие се будните набљудувачи на промените во општеството, чија аномалија ни ја прикажуваат на големото платно без да судат, а тоа се вредности кои сè помалку ги среќаваме во филмската уметност.

(Текстот е објавен во книгата „Филмски град“ и на kritika.mk)