Кон документарниот филм „Тетовски самрак“ на Билјана Гарванлиева и Мануел Цимер
„Ние имаме толку многу интересни животни приказни, а речиси никаква продукција на авторски документарци, кои треба да содржат прецизна структура и јасна слика за тоа како ќе се сними филмот, а притоа да не се изгуби личниот и спонтан однос кон својата приказна, за на крајот филмот да изгледа како се’ да се случува само по себе. Тоа се вика среќата на документаристот“.
На 27 март имавме исклучителна можност во иста вечер да присуствуваме на проекциите на двата нови документарни филмови од македонските автори Роберт Јанкулоски и Владимир Блажевски, од 19 и 21 часот, секако, во омилената сала на Кинотеката. И ако „Манаки – Приказна во слики“ на Јанкулоски својата официјална скопска премиера ја доживеа на почетокот од месецот, па ова беше репризно прикажување за сите оние кои беа спречени да дојдат, тогаш за „Театарот во Скупи“ на Владимир Блажевски ова беше официјалната премиера токму во оваа специјална вечер, кога на едно место се собраа луѓето од филмската фела, но и оние, секогаш љубопитните проследувачи на квалитетните остварувања во Седмата уметност.
Вечерва со возбуда изгледав еден прекрасен шеесетминутен документарец насловен „1959: годината која го промени Џезот“, телевизиски проект од 2009 година на режисерот Пол Бернајс кој, благодарение на актуелниот „Фестивал на музички документарци“, заедно со педесетина љубители на филмот и музиката имавме можност да го погледнеме на големото платно во Кинотеката на Македонија. И додека на ланското издание им оддадов почест на документарците на БиБиСи за моите херои од младоста, Џој дивижн и Пинк флојд, овој пат овој наслов, уште кога забележав дека е дел од фестивалската програма, знаев дека морам да најдам време да одам да го видам. Со завршување на неговата проекција како да го заокружив последниов полугодишен период од мојот живот како ново четиво, како новоотворена врата кон некои предели за кои досега само насетував дека постојат и дека кај и да е, ќе дојдат, или кои како минато искуство ги препознавав при раскажувањето на другите. Понекогаш работите се одвиваат на најнеочекуван начин, иако веројатно и самите имаме удел во нивното придвижување, во нивното повикување кон нашето опкружување, делување и меѓучовечка интеракција.
Граќаните на Њујорк сведочат дека присуството на Стоунси го закочило сообраќајот во Големото јаболко, па морале да бараат алтернативни начини на транспрот за да ги завршат своите зацртани обврски. Мик Џегер, Кит Ричардс и Чарли Вотс беа дел од премиерата на документарецот „Стоунси во прогонство“, која, интересно, се случи во славниот МоМА, Музеј на модерната уметност во Њујорк.
Потрагата по вистинско филмско летно освежување не’ одведе до едно остварување кое ги изгледавме со уживање. Станува збор за документарецот „Американско пиво“ од 2004 година на режисерот Пол Кермизијан, чија концепција е толку едноставна колку самиот наслов на овој интересен филм.
Според политичките аналитичари, по преструктуирањето на силите на светската сцена повторно се создава простор за нова Студена војна, можеби не директно помеѓу Истокот и Западот, но можноста постои, со закана дека ќе се случи најлошото можно сценарио. Поттикната од слични размислувања, авторката Луси Вокер во својот нов доку проект „Одбројување до нула“ истражува колку нуклеарното оружје кое го поседуваат големите светски сили, но и оние не толку моќните, е во сигурни раце.
Доминацијата на еден куп американски документарни филмови кои во изминатите години ги окупираа нашите мисли и сетила со своите провокативни и истражувачки приказни, правејќи да се чувствуваме ангажирани граѓани со регуларно право на глас на планетата Земја, конечно, ја сруши еден малку поинаков тип на филм кој доаѓа од британскиот остров. Станува збор за 80-минутниот „Избришаниот Дејвид“ на Дејвид Бонд, кој бил испровоциран од државната бирократија која со писмо го известила дека во следните месеци нема да бидат во можност да испраќаат „детски додаток“ за нивната ќерка, бидејќи по грешка ги избришале податоците на дури 25 милиони Британци. Но, документарната форма дозволува широк дијапазон на делување, па авторот на филмот ја проширува зоната на истражување и уште на стартот го поставува прашањето: „Колку од информациите поврзани со нашиот живот се достапни во јавноста, и колку истата знае за нас?“
Покрај острата конкуренција во последниве години од страна на далеку помладите холивудски студија за анимирани филмови, сепак, „Волт Дизни“ и понатаму останува на врвот на овој филмски жанр пред се’ поради неговата богата историја. Токму настаните од минатото, поточно, од 40-те години на минатиот век, се тема во новиот документарен филм насловен „Волт и Ел Групо“, кој авторот Теодор Томас го посветува на најмоќната индустрија на забава во светот и на нејзините активности, кои неретко имале и затскриени цели.
Максимално ангажираниот американски „неранимајко“, сценаристот и режисер Мајкл Мур, направи вистинска револуција со своите документарни филмови, кои „американскиот сон“ го сведоа на разголена реалност која на многумина не им се допаѓа. Неговото влијание е огромно, а тоа може да се види и од редицата доку-остварувања кои во последниве години не’ заплиснаа од сите страни на светот, неретко, поради големиот интерес, останувајќи на кино-репертоарот и по неколку месеци. Тука не станува збор за оние „квази-приказни“ кои обработуваат теми како тајни заговори, крај на светот, масонерија и слично, туку за вистински провокативни парчиња во кои авторите навистина се потрудиле низ истражувања и непобитни факти да ни откријат барем дел од (не)вистината во која денес сите ние живееме, длабоко соочувајќи не’ како пасивна публика со активен ум со комплексните социјални, општествени и политички прашања кои сите не’ засегаат, а кои најчесто ги игнорираме.
Најголема заслуга за повторното актуелизирање на документарниот жанр на големото платно дефинитивно му припаѓа на режисерот Мајкл Мур, зад чии култни наслови „Куглање за Колумбина“ и „Фаренхајт 9/11“, иако несомнено се крие машинеријата на Демократите, сепак, тие се едно отворено четиво/критика на современите стравови и недостатоци во американското општество. По неговите социјално ангажирани ремек-дела стана многу популарно да се сними документарен филм кој ќе го привлече вниманието на кино-публиката ширум светот, тренд кој зема голем залет. Годинава еден од најинтересните вакви проекти е доку-драмата „Човек на жица“ на режисерот Џејмс Марш, филм кој светската премиера ја доживеа на Санденс, кадешто и жирито и публиката едногласно му ја доделија наградата за најдобар документарен филм.
