Во средината на 90-те имав можност почесто да патувам во Будимпешта како концертна дестинација. По паѓањето на „железната завеса“, музичарите и филмаџиите сакаа да престојуваат во градот на Дунав, каде во последната деценија на минатиот век се случуваа убави нешта, а за тоа не ни бараа визи. За време на еден таков излет, открив еден културен центар со неколку кина во кој токму тие денови се прикажуваше ревија на филмови од Џим Џармуш, кој беше актуелен со филмот „Dead man“. По проекциите, се дружиш низ пијачка со патници-намерници од цела Европа, и на крај се честиш со едно филмче на ВХС. Немав дилеми дека тоа треба да биде вториот целовечерен филм на Џармуш, чие дејствие „се врти“ околу унгарските имигранти кои сонуваат да се вратат дома! Впрочем, сето ова фино го доловив во мојот втор роман „Фото синтеза“ (2013) 😉

Вест на месецот: еден од најдолго очекуваните филмови во последново десетлетие конечно може да се погледне во домашните кина. „Мегалополис“ на Френсис Форд Копола, и покрај сите главоболки што му ги создаде, и покрај сите пробиени рокови и еден куп потрошени долари (сто милиони!), по канската премиера во мај, есенва е главен наслов во кината ширум светот. И со право, бидејќи „стариот лисец“ се’ уште има што да каже на големото платно. Вообичаено крајот на годината нуди мегаломански проекти (се сеќаваме, „Опенхајмер“ и „Наполеон“ во претходната сезона), а „Мегалополис“ на Копола дефинитивно спаѓа меѓу оние по кои ќе се памети годината, иако на прва топка не изгледа така: широката публика баш и не го сака, критичарите се бајаги резервирани, но, за добрите дела само времето е релевантен судија.

Кога човек сака да се потсети на некои убави времиња, вообичаено реченицата ја започнува со „како да беше вчера…“ Тоа, секако, најчесто е поради „жал за младоста“, и некои чувства и состојби низ кои сте поминале, а подоцна речиси никогаш, или сосема ретко, повторно сте ги доживеале. И навистина, кога поминаа три децении од премиерата на нaјвозбудливиот филм на сите времиња, после кој времето во филмската историја се смета пред и по прикажувањето на „Pulp fiction“. Ова ремек-дело на откачениот Квентин Тарантино ја преврте поп културата на глава, и по три децении се’ уште е вредно за почит, затоа што претставува вистинска филмска лектира, вистински учебник како треба да изгледа еден возбудлив модерен филм кој им се допаѓа на сите генерации, без исклучоци.

Холивуд на крајот од годината редовно нуди по некој спектакл на големото платно. На крајот од оваа, 2023 година, честа и‘ припадна на старо-новата приказна за една од најмаркантните историски фигури во минатото, Наполеон Бонапарта. Има неколку интересни работи за кои може да се држиме во овој проект, а во текстот ќе се занимаваме со три од нив: првиот, истоимен филм во филмската историја од 1927 година, изборот на Оскаровецот Жоакин Феникс за улогата на францускиот војсководец, и секако, актуелната (доцна) фаза од творештвото на режисерот Ридли Скот. Читањето на текстот нема да трае два ипол часа, колку што трае филмот, но бара внимателно исчитување 😉

Минатата седмица присуствував на хрватската премиера на новиот филм „Asteroid city“ на режисерот Вес Андресон. Кај нас дистрибутерите се’ уште се во длабока сиеста. Летното кино „Бачвице“ во Сплит беше совршена платформа за гледање на едно вакво специфично остварување на големиот екран, додека паралелно ги слушате брановите на Јадранското море, звукот на авионите кои на 5-10 минути полетуваат и одлетуваат од сплитскиот аеродром, а повремено се појавуваа и светлата на понекој дрон. Дрон!? После гледањето на филмот, не бев веќе сигурен во тоа 😉

Во период кога на светот повторно му се заканува можна нуклеарна катастрофа само доколку нечии налудничави прсти (не)намерно го стиснат црвеното копче, режисерот Кристофер Нолан решава да не’ потсети на животната приказна на творецот на нуклеарната бомба, Роберт Опенхајмер, чиј изум беше употребен за дефинитивен крај на Втората светска војна, откако Јапонија капитулираше. Обидувајќи се да „избоксира“ со аргументите „за“ и „против“, филмот снимен според биографскиот роман „Американски Прометеј“ на Каи Б’рд и Мартин Шервин, кои го потпишуваат и сценариото заедно со режисерот, не’ води на тричасовно патување преполно со незаборавни реплики и успешни визуелни решенија.

Оваа постпандемиска 2023 година започна со премиерата на првиот од неколкуте продолженија на „Аватар“ на Џејмс Камерон, со што влезе во фолдерот „филмски серијали“ какви што филмската индустрија милува да негува со децении наназад. Трендот продолжува и летово со премирата на новото, петто продолжение на авантурите на омилениот археолог и авантурист на големото платно, Индијана Џонс, чија светска премиера се случи на  годинашното издание на престижниот филмски фестивал во Кан. Организаторите ја искористија шансата и на 80-годишниот ветеран му ја доделија „Почесната Златна Палма“ за животно дело.

Пред некој ден, при случајна средба, еден познаник со кој не сме се виделе одамна, по вообичаените „како-си-шо-праиш“, не’ фати онаа мала, непријатна тишина кога не знаеш како да продолжиш понатаму, и во моментите кога веќе се немаше каде, тој како од пушка го исфрли прашањето: „Што мислиш, кои филмови годинава ќе добијат Оскари?“ Ме фати сосема неподготвен и затечен, и решив, како и секогаш, да ја кажам вистината, и само вистината: „Јас одамна не следам што се случува со Оскарите“. Тој ме погледна, заниша со главата горе-долу во знак на одобрение, и констатираше: „Аааа, ти си по оние Кан-ман, Берлин, Венеција…“ Слатко се изнасмеавме, се поздравивме и се разделивме, оставајќи ме попат да заклучам дека навистина во последниот период  многу повеќе ја следев и третирав седмата уметност која не беше произведена во холивудските студија. Впрочем, како и во најголем број од случаите откако 25 години се занимавам со филмска критика. Но, секогаш постои она „со чест на исклучоците“, а во случајов тоа е вториот дел од филмскиот спектакл на Џејмс Камерон насловен „Аватар: Патот на водата“.