„We could be heroes just for one day“, David Bowie
Архива за категоријата: Филм
Филмската критика кај нас не функционира како што би требало, но се обидувам сето тоа да изгледа пристојно, будно следејќи и пишувајќи за случувањата во македонската кинематографија, но и пошироко. Во оваа рубрика со неколку подрубрики ќе прочитате се’ што успеав да проследам во изминатите две декади, откако ја следам Седмата уметност, со напомена дека најголемиот дел од текстовите се интегрален дел од моите две филмски книги, „Филм.мкд“ и „Филмски град“, а дел од нив се објавувани и на веб страните kritika.mk, kinoteka.mk и сл.
Деновиве во Сплит е актуелен 12. Фестивал на медитерански филм (ФМФС), кој освен проекциите од официјалната конкуренција во ударниот термин од 21.30 во летното кино „Бачвице“, филмовите ги прикажува и во прекрасната сплитска Кинотека во воведниот термин од 19 часот. Сместена на почетокот од централната улица на римската летна резиденција, Диоклецијановата палата, веднаш штом влезете од северната порта низ „Златната врата“, овој филмски храм годинава слави јубилеј 55 години од постоењето, кој пристојно ќе биде одбележан во текот на претстојната есен.
Синоќа во неофицијалниот главен град на прекрасната Далмација започна 12-то издание на „Фестивалот на медитерански филм Сплит“ (во продолжение: ФМФС). Сплиќаните, но и туристите со кои градот веќе изобилува (посетителите од азискиот континент со своите фотоапарати во Далмација се најбројни и највпечатливи), на свој начин, опуштено и со девизата „полако“ го наполнија прекрасниот простор во летното кино „Бачвице“ седејќи на тревата, на клупите, на „ѕидчето“ и каде уште не, и создадоа атмосфера типична за овие медитерански простори, овој пат славејќи ја Седмата уметност. Директорот на фестивалот Ален Мунитиќ и останатите гости, според протоколот, ни посакаа добредојде на новото издание на фестивалот, кој нуди богата програма од 70 филмови од 32 медитерански земји, со посебен програмски фокус врз земјите од Јужна Америка и Шведска.
Во една дождлива пролетна мајска вечер, на средината од 9-то издание на Филозофскиот филмски фестивал, во полуполната кино сала на Кинотеката бевме во можност премиерно да го гледаме бугарскиот омнибус „8 минути и 19 секунди“ како дел од официјалната фестивалска селекција за наградите, која брои шест наслови од различни кинематографии, вклучувајќи го и овој. Во мојата последна книга со филмска есеистика „Филмски град“ поместена е рецензијата за еден од највозбудливите бугарски филмови во последнава декада, „Насоки“ на Стефан Командарев, а на минатогодишното издание на „КинеНова“ како селектор на филмовите во официјалната конкуренција меѓу конкурентите го вброив и мултинаградуваниот „Ага“ на Милко Лазаров. Кога на овие наслови ќе им се додадат уште неколку од надоаѓачката генерација на нови бугарски филмаџии, тогаш сликата е јасна – нашиот источен сосед во последно време доживува вистинска филмска ренесанса.
Во средата, на 17 април, се случи премиерата на дебитантското остварување „Втора шанса“ на режисерката Марија Џиџева, со што беше отворено и 22. издание на Скопскиот филмски фестивал, кој на тој начин ја продолжи традицијата влезот во новите фестивалски денови да биде со македонски филм. Џиџева долго работеше на овој проект и сите со нетрпение го очекувавме крајниот резултат, бидејќи во нејзиното портфолио досега фигурираа неколку кратки и документарни филмови, па предизвикот и за неа и за публиката беше голем.
На 27 март имавме исклучителна можност во иста вечер да присуствуваме на проекциите на двата нови документарни филмови од македонските автори Роберт Јанкулоски и Владимир Блажевски, од 19 и 21 часот, секако, во омилената сала на Кинотеката. И ако „Манаки – Приказна во слики“ на Јанкулоски својата официјална скопска премиера ја доживеа на почетокот од месецот, па ова беше репризно прикажување за сите оние кои беа спречени да дојдат, тогаш за „Театарот во Скупи“ на Владимир Блажевски ова беше официјалната премиера токму во оваа специјална вечер, кога на едно место се собраа луѓето од филмската фела, но и оние, секогаш љубопитните проследувачи на квалитетните остварувања во Седмата уметност.
Кон „Оловна бригада“ на Кирил Ценевски (1980, 115 мин)
На првиот ден од пролетта, 21 март, Кинотеката на Македонија свечено ги промовираше реставрираните играни филмови на режисерот Кирил Ценевски, со што уште еднаш ја потврди една од неколкуте свои функции, зачувување и презервација на филмското наследство за идните генерации. Така кинотечната колекција дојде до фина бројка на дигитализирани копии на филмовите од неколку македонски филмаџии, откако во претходниот период бевме сведоци на промоција на собраните дела од режисерите Љубиша Георгиевски, Столе Попов, Бранко Гапо… како и она највредното, филмовите на првите балкански сниматели, браќата Манаки.
Кон „Господ постои, името и’ е Петрунија“ на Теона Митевска
Со широко отворени порти за експериментирањето со филмскиот јазик, Берлинскиот филмски фестивал во последнава деценија се одвои од неговите „соперници“, филмските фестивали во Венеција и во Кан, и наметна свој критериум при вреднувањето на новините во седмата уметност. Во очекување на можност за гледање на годинашните победници во различни категории, се’ уште се свежи сеќавањата на минатогодишниот лауреат, контроверзниот романски доку-филм „Touch me not“ на Адина Пинтили, потоа, на унгарскиот победник во 2016 година „On body and soul“ на авторката Илдико Ењеди, како и на редица случаи претходно, кои само го потврдија непишаното правило дека еден од трите престижни „А“ фестивали на Стариот континент си фати своја траекторија на движење, и нема враќање назад.
Кон „Медена земја“ на Тамара Котевска и Љубомир Стефанов
Кинематографери: Фејми Даут, Самир Љума
Монтажер/продуцент: Атанас Георгиев
Македонската документаристика има долга и богата традиција зад себе, со вредни автори кои неретко освојувале награди на југословенските, европските и светските филмски фестивали. Впрочем, историски така и започнала целата македонска и балканска филмска приказна, со документација на секојдневието низ камерата 300 на браќата Манаки. И еден Стојан Попов не би бил тоа што е доколку во 70-те години не го калел својот филмски занает преку документарниот филм и славната трилогија составена од „Оган“ (1974), „Австралија, Австралија“ (1976) и „Дае“ (1979), кој доби номинација за Оскар, што претставува куриозитет во македонската документаристика до ден-денес. Се сеќавам каков одглас доби и еден подоцнежен доку-филм во 80-тите, ми се чини насловен како „Глас“, за животот на едно благородно старче во некое од нашите запуштени села, свирејќи на кавал (за жал, никаде не можев да дојдам до информација за него, што јасно укажува на една од болките во нашето општество – архивирањето на информации), кога како клинец свечено седнавме пред телевизорот и со нетрпение ја очекувавме премиерата на Телевизија Скопје, бидејќи родителите рекоа дека се работи за важен филм кој освоил меѓународни награди. Од таа декада во сеќавање ми остана и документарниот филм „Пчеларник“ на еден од доајените на македонската документаристика, Мето Петровски, 15-минутно брилијантно парче во продукција на „Вардар филм“ кое метафорично зборува за тие времиња, а преку пчеларникот го симболизира вечното вриење во овој дел од Европа, балканското „буре барут“, синтагма од која подоцна Дејан Дуковски направи цела кариера. Пчеларникот и пчелите всушност се сигнификативен премин кон она што во овие пар месеци се случува околу документарниот филм „Медена земја“ на режисерите Љубомир Стефанов и Тамара Котевска. Ни помалку ни повеќе, тие освоија три награди на престижниот „Санденс“ во Парк Сити, Јута, за првпат во историјата на овој филмски фестивал со долга традиција зад себе. Со тоа тие на најдобар начин се надоврзуваат на кратката хронологија од почетокот на текстот, потврдувајќи дека оваа земја отсекогаш негувала квалитетни документаристи.
Од нигде никаде, без пожелна и вообичаена медиумска помпа, овие денови публиката беше во можност да го гледа новото остварување на режисерот Митко Панов, насловено „Сведок“, во еден, во најмала рака, чуден термин, во 15 часот во киното „Милениум“. Откако во неколку ситуации во минатото ми се случило во вакви термини „да бакнам врата“, откако бев единствениот заинтересиран за проекцијата, најпрво вчера утро културно се јавив на билетарата од каде ми објаснија дека „филм сигурно ќе има“, и откако ми беше загарантирано правото на проекција, во закажаниот термин дојдов, си купив билет, и како по обичај, единствениот со кого ќе ја делев салата, сè до моментот кога се отворија вратите, беше професорот Стефан Сидовски, со кого си направивме фин вовед во она што следува, и кој всушност ми објасни дека веќе одредено време токму тој термин, 15 часот, е резервиран за филмови од европската кинематографија, но дека посетата била минорна. За среќа, пред почетокот на проекцијата се појавија уште шест љубители на филмската уметност, и шоуто можеше да почне.
